Kontaminasyon, mevsiminde sebze ve meyve tüketimi ve sebze-meyve başlıklı beslenme ve besine dair yazılarda sıklıkla yer bulan besin ve gıda ifadelerinin karşılıklarına dair bir yazı yayınlamak, yayınladığım içeriklerdeki karşılıklarını referans oluşturmak amacıyla bir yazıyı el altında bulundurmakta fayda var. O halde, vakit kaybetmeden konuya giriyorum.

İlk olarak temelde aynı anlama sahip bu kelimelerin tanımlamalarına bakalım. Kullandığımız bu ifadelerin öncelikle Türk Dil Kurumu nezdindeki karşılıkları aktaracağım.

Beslenme

Besin/Gıda Nedir?

TDK‘ya göre besin şu karşılıklara sahip;

• Gıda.
• Herhangi bir organizmanın beslenmesi için gerekli olan maddeler.
• Halkın geleneksel yollardan elde ettiği, koruduğu ve yaşaması için tükettiği her türlü bitkisel, hayvansal ve madensel ürün, özdek, yiyecek, içecek.
• Canlı dokuların yapısına giren ve organizmalara enerji temin eden, su, karbohidratlar, yağlar, proteinler, tuzlar, vitaminler ve mineralerden oluşan maddeler.
• Canlıların büyüme ve gelişmesi için gerekli olan organik ve inorganik maddeler, besin maddesi.

Besin kelimesinin geçtiği, kayıtlara geçmiş ve bu kelimenin kullanıldığı yazılı ilk kaynağın Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu (1935) olduğunu da ekleyeyim. Gıda kelimesi ise daha eski bir geçmişe sahip. Orta doğu dillerine Hindistan’dan alınmış bir sözcük olan gıdanın TDK‘daki tanımı ise şu şekilde;

• Besin.
• Genellikle insan yiyeceği için kullanılan, hayvanlarla ilgili olarak kullanıldığında yem ve besin anlamına gelen kelime.

Gıda kelimesinin geçtiği en eski kaynak ise Aşık Paşa, Garib-name (1330). İki kelime arasında, kullanım farklılığının genel olarak gıda kelimesinin insan yiyeceğini belirtmek amacıyla kullanılması ile ortaya çıktığını düşünüyorum. Besin ise daha genel bir karşılığa sahip. Peki, kelime anlamının ötesinde bir canlı için besin/gıda ne ifade eder?

Beslenme

Besin ve Beslenme

Not: Beslenmeye dair mümkün olduğunca genel ifadeler kullanacak, beslenme türleri ve tercihleri (diyet) ile ilişkili konulara özellikle değinmeyeceğim.

Canlıların hayatlarını idame ettirebilmeleri için gerekli olan beslenme bitkiler ve hayvanlar için gereksinimler dahilinde farklı karşılıklar taşımaktadır. Hayvanlar nezdinde beslenme karbonhidratlar, yağlar, su ve protein karışımına karşılık bulurken, bitkilerde enerji kaynağı olarak güneş ışığı, organik madde sentezlemek için de karbondioksit, su, topraktaki bazı mineraller söz konusu olacaktır. Hayvanlar ihtiyaç duydukları bu içerikleri bitkiler, hayvanlar, mantarlardan sağlayabilirken, bitkiler topraktan ve mantarlardan faydalanırlar. Bitkilerin ve hayvanların besini elde etme biçimlerinde farklılıklar olsa da ihtiyaç duyulan temel yapı taşları benzerdir; hidrojen, karbon, oksijen, azot, kalsiyum, fosfor, kükürt, sodyum, potasyum, demir, iyot ve daha az önemli diğer elementlerdir. Farklılıklar moleküller düzeyinde söz konusu olmaktadır. 19. yy.dan bu yana gıdaların üç tip moleküler grup ihtiva ettiği bilinmektedir; karbonhidratlar, yağlar ve proteinler.

Diyet

Hazır konusu açılmışken diyet ifadesinin de karşılığını netleştirmekte fayda var. Diyet, beslenmede oluşturulan gruplandırma anlamına gelmektedir.

Bitkisel (nebati, bitki temelli) gıdalar ve hayvansal (hayvan temelli) gıdalar başlıkları altında nitelendirilen, vücudun gelişimi için gerekli olan içerikler arginine (α-amino acid), histidine (α-amino acid), leucine (essential amino acid), lysine (α-amino acid), phenylalanine (α-amino acid) gibi aminoasitler, omega-6 yağ asitlerinden arachidonic acid ve linoleic acid gibi yağ asitleri, şekerler, vitaminler, kalsiyum, klor, kobalt, bakır, demir, flor, iyot gibi mineraller ve su şeklinde sıralanabilir.

Bitkisel dokular genellikle karbonhidratlar, hayvansal dokular ise proteinler ve kısmen de yağlar yönünden zengindirler.

100 gr ağırlığındaki bir muzun değerlerine bakacak olursak, 17.7 gr karbonhidrat, 0.8 gr protein, 0.3 gr yağ, 38 IU Vitamin A, 9.5 mg Vitamin C, 0 gr Kolesterol, 159 mg Potasyum, 4 mg Kalsiyum, 0.3 mg Demir, 1.6 gr Lif, 77 kcal Kalori içerdiğini görürüz. Buna karşılık 100 gr kırmızı ette karbonhidrat yoktur, 23.34 gr Protein, 10 gr Yağ, 0 gr Lif, 76 gr Kolesterol, 53 mg Sodyum, 187 mg Potasyum, 17 mg Kalsiyum, 2 mg Vitamin A, 0 mg Vitamin C, 2.44 mg Demir bulunur.

İlgili okumalarla birlikte konuyu farklı başlıklar altında devam ettirecek, gıda tüketimi ve gıda hareketleriyle ilgili seriyi tamamlayacağım. Kaynakça bölümündeki yazıları ileri okuma için inceleyebilir, ilgili içeriklerden haberdar olmak için aşağıdaki bülten formunu kullanabilir, içeriklere katkı sağlamak için iletişim formunu kullanabilirsiniz.

Kaynakça ^nedir?

1. İnsanların Beslenme Alışkanlıkları, Vejetaryenlik, Etçillik, Obezite ve Evrim
2. Primatlarda İri Beyinler: Sosyal Hayat mı, Beslenme mi Daha Etkili?
3. İnsan Türü Otçul Mudur?
4. Kuru Meyve ve Yaş Meyve
5. Karbonhidratlar, Güçlü Kaslara Sahip Olmak İçin Neden Önemlidir?
6. İlkin Canlılığın Enerji Kaynakları: Ototrof, Heterotrof ve Kemotrof Hipotezleri