Günlük besin ihtiyacının karşılanması ile ilgili olarak mümkün olduğu kadar bilinçli hareket etmeye çalışıyorum. Mevsiminde sebze ve meyve tüketimi başlıklı yazıda ön bir giriş yapmıştım. Ardından yayınladığım patates ve turp yazılarıyla birlikte konuya epeyce ara vermek durumunda kaldım. En bereketli aylardan birinde olmamız ve pazarların bol renkli ve sulu meyvelerle, sebzelerle dolup taşmasını da fırsat bilip sebze ve meyve ile ilgili bir yazı yayınlayarak konunun devamlılığını sağlamak isterim. Evet, bu yazıda sebzenin ve meyvenin en olduğuna değinmeye çalışacağım.
Meyve Nedir?
Meyve, çiçekli bitkilerin çiçek kısmında gelişen ve üreme organları başta olmak üzere bazı ek dokuları da barındıran kısmıdır. Üreme işlemini sağlayan çekirdekler meyve içerisinde korunaklı bir şekilde saklanır. Çekirdeğin dışındaki etli kısım çekirdekleri korunak olmanın dışında hayvanlar için besin görevi de görür. Saklanan çekirdek bitkinin küçük bir taslağını yani embriyoyu taşımaktadır. Bu nedenle çiçekli bitkilere tohumlu bitkiler de denir. Özetle çiçekli bitkiler ile çiçeksiz bitkiler arasındaki farkı da ekleyip sebzelere geçebiliriz.
Çiçekli bitkiler
- Üreme organlarının yer aldığı çiçekleri varıdır.
- Kök, gövde ve yapraklara sahiptir.
- Gövde ve yapraklarında iletim boruları bulunur.
- Eşeyli üreme ile çoğalırlar.
Çiçeksiz bitkiler
- Çiçeklere sahip değillerdir.
- Kök, gövde ve yaprakları yoktur ya da iyi gelişmemiştir.
- Eğrelti otu hariç, iletim boruları yoktur.
- Eşeyli ve eşeysiz üreme ile çoğalırlar.
Peki, meyve nasıl oluşur?
Çiçeğin parçası olan dişi organ döllenmeyle birlikte farklılaşır, olgunlaşma esnasında çiçeğin ovaryumundan dışında kalan bölümleri genellikle dökülür ve ovaryum olgunlaşarak meyve haline gelir. Meyve haline gelen ovaryum içindeki tohum taslakları da çekirdek haline gelir. Döllenme meydana gelmeden meyve teşekkülüne partenokarpi, böyle meyvelere de partenokarp meyve denilir. Meyvelere dair elbette çok daha detaylı bir anlatım paylaşmak mümkün. Ancak yazının bağlamı sebze ve meyve arasındaki ilişki. Bu nedenle son olarak meyveler arasındaki ayrıma değineceğim.
Meyveleri basit meyveler, küme (agregat) meyveler ve bileşik meyveler olmak üç kısmda değerlendirebiliriz.
Basit meyveler, bir çiçeğe ait bir tek ovaryumun gelişmesiyle meydana gelirler.
Küme (Agregat) meyveler, bir çiçeğe ait birbirinden ayrı ovaryumlardan oluşurlar. Örneğin böğürtlen ve çilek.
Bileşik meyveler ise birden fazla çiçeğe ait ovaryumların bir bütün olarak gelişmesiyle meydana gelirler. Dut ve incir örnek olarak gösterilebilir.
Sebze Nedir?
Sebze, bir bitkinin meyvesi dışında yenebilir olan kısımlarıdır. Örnek olarak, bazı bitkilerin yaprakları, kökleri ve gövdesi yenebilmektedir. Bu yenen alanlar sebze olarak isimlendirilir. Meyveye nazaran sebze bilimsel bir ifade değildir. Çünkü insan dışında da pek çok canlı bitkilerin farklı bölümlerini yiyebilmektedirler. Dolaysısıyla bu anlamda Bitkiler Alemi‘nin tüm üyeleri sebze olarak nitelendirilebilir durumdadır.
Sebzeler meyveler gibi oluşum biçimlerine göre ayrılmazlar. Sebze ve Meyve Arasındaki Fark başlığı altında bunun nedenine değineceğim. Sebzelerin ayrımları insanlar temelinde yalnızca bitkinin yenen bölümü göz önünde bulundurularak yapılır; gerçek sebzeler, salatalar, kök sebzeler, doğanlar, kuru sebzeler, meyve sebzeler, baharatlar gibi. Bu konuyu sebzelere dair ayrı bir yazı altında ele almak daha uygun olacaktır.
Sebze ve Meyve Arasındaki Fark
Çok basit bir şekilde, yediğimiz şeyin içerisinde üremeye hizmet eden çekirdekler varsa, yediğimiz şey bir meyvedir. Aksi durumda, muhtemelen sebze yemiş oluyoruz. Bu şekilde değerlendirildiğinde, domates, buğday, mısır ve baklagiller meyvedirler. Bu anlamda domates (Solanum lycopersicum), patlıcangiller (Solanaceae) ailesinden, anavatanı Güney ve Orta Amerika olan, meyvesi yenebilen otsu bitki türüdür. Bizim yediğimiz sulu, içi çekirdekli, kırmızı ve kokulu bölüm domates bitkisinin meyvesidir.