Kompost gelişmiş ülkelerde, hobi bahçesi ve balkon yetiştiriciliğinin neredeyse olmazsa olmazı durumunda ve evlerinde, ofislerinde kesinlikle kompost bulunmakta ya da merkezi bir kompost sistemi için atılarını paylaşmaktalar. Ülkemizde maalesef bu tür çalışmalar çok geri kalmış ve işlemez durumda.

Kompost içeriğinin birbirini destekleyen, birbiriyle uyum içerisinde yaşayan canlı organizmalarda dolu olduğunu biliyoruz. Dolayısıyla, bu ortamın devamlılığı için beslenme ihtiyaçlarının da doğru ve düzenli bir şekilde gerçekleştirilebiliyor olması gerekiyor. Bu yazıda, özellikle Bokashi Kompost içeriğine dahil edilmemesi gerekenlere dair bir liste paylaşacağım. Özellikle, geniş kapsamlı ve güçlü bir kompost için solucan kullanımının şart olduğunu, bu kompostun daha geniş bir içeriği dönüştürebildiğini de eklemeliyim.

Hangi Atıklar Komposta Katılmamalı?

Kompostlar, organik ev ve bahçe atıklarının enzimler ve mikro-organizmalar tarafından yıkıma uğratılması ve yıkım sonucu elde edilen, son derece zengin olan bu besleyici içeriklerin de tekrar toprağa kazandırılması olarak ifade edilebilir. Sebze ve meyve atıkları, kağıt, yapraklar, organik döküntüler ve hatta ölü canlılar dahi kompost içerisinde değerlendirilebilir. Elbette, bu yelpaze kompostun türüne göre farklılıklar göstermektedir.

Bokashi Komposta Neler Katmamalıyız?

Yemek yağı, yağlı ve pişmiş yemekler, bozulmuş gıdalar başta olmak üzere çoğunlukla inorganik içerikleri kompostumuza dahil etmememiz hem kompostun hem de kendi sağlımız için oldukça önemli.

Kahve ve Çay Poşetleri

Çay ve kahve posaları esasında oldukça önemli katkılar olarak nitelendirilebilirler. Bolca fosfor ve potasyum içeren bu posaları bir çok kompost türü içerisinde kullanmak mümkün. Ancak, dikkat edilmesi gereken bu postaların poşetlerinden çıkarılarak komposta dahil edilmesi gerekliliği. Özellikle hazır/sallama çayların bulunduğu, üretiminde ne tür maddelerin kullanıldığı, ne kadar sürede dönüşebileceği konusunda bilgimizin olmadığı bu malzemeleri komposta katmamamız uygun olacaktır.

Et ve Balık

Et ve balık, özellikle sıcak ortamda hızlı bozulabilir ve zararlı bir ortam oluşturabilirler. Ancak, diğer yandan yaydıkları koku özellikle balkonlarda hazırlayacağınız kompostlar için çok uygun olmayabilir. Diğer yandan, yine yayılan koku nedeniyle kompostunuz haşerelerin ve kimi durumda evinizdeki kedi ve köpeğin baskınına da uğrayacaktır. Bu nedenlerden dolayı et ve balık gibi katkılar kompost için pek tavsiye edilmemektedir.

Turunçgiller ve Soğanlar

Limon, portakal vb. turunçgil kabukları, armut, şeftali gibi meyveler, soğan gibi kompostun asiditesini artıracak besinler gibi bir kaç istisna dışında, sebze ve meyveler kompostumuzun ana içeriğini oluşturmaktalar. Bu içeriklerin oluşturduğu etki nedeniyle kompost içerisindeki mikro-organizmalar yüksek asitli bir yapıya maruz kalabilir ve kompostunuz güçsüzleşebilir. Bu nedenle, limon kabuğu ve soğan gibi besinleri mümkün olduğu kadar kompostlarınıza katmamanızda fayda var. Eğer, farkında olmadan bu tür besinleri komposta dahil etmişseniz, bakteri ortamını kuvvetlendirmek için bir miktar kompost şurubu ekleyerek ortamı dengelemeye çalışmanız uygun olacaktır.

Kuşe, Katkılı Kağıt ve Etiketler

Gazete kağıdı sıklıkla kompost işleminde kullanılan malzemeler arasında yer alabilmekte. Mantık olarak, bütün kağıt ürünlerini de kompost yığınlarına katmak mümkün görünmekte, değil mi? Değil. Günümüzde kağıt üretiminde, üretim aşamasına katılan inorganik içerikler nedeniyle işlenmiş kağıtlar kompost yığınları için uygun koşulları sağlamak bir yana, sağlık açısından da zararlı etkiler oluşturabilmektedirler.

Meyve ve sebze paketlerindeki ve hatta yiyeceklerin üzerlerinde bulunan etiketleri de kompostlarımızda uzak tutmamız gerekmekte. Bu etiketlerin içeriğinde çoğunlukla kullanılan plastik katkılar, yağıştırıcı özelliği sağlayan kimyasallar hem mikro-organizmaların hem de bizlerin sağlığı için olumsuz durumlar oluşturabilmekteler.
Meyvelerin üzerinde bulunan yapışkan etiketler kompost yığınlarına en çok giren plastik içerikli materyallerdir. Bu etiketleri meyvelerinizi mutfağınıza getirdikten sonra direk ayırmakta fayda vardır. Böylelikle bunun gözünüzden kaçmasını engellemiş olursunuz.

Köpek ve Kedi Dışkısı, Kıl, Tüy

Aslında dışkı kompost için oldukça etkili katkılar arasında yer almaktadır. At, tavuk, inek, koyun gibi hayvanlardan elde edilecek dışkıları kullanmanızda sakınca olmayacaktır. Elbette kompostunuzdaki dengeye zarar vermeyecek yoğunlukta kullanmanız önemli. Diğer yandan, evlerimizde beslediğimiz kedi ve köpeklerimiz için maalesef bu durum geçerli olmamakta. Özellikle et ağırlıklı beslenen hayvanların dışkılarında bulunması muhtemel parazitler nedeniyle kompost kullanımı ve sonrasında kompost suyuyla beslenecek bitkilerin ve dolayısıyla bizlerin parazitlerden etkilenmeleri için kedi ve köpek dışkılarının kompostlarda kullanımı tavsiye edilmemektedir. Eğer, yoğun miktarda bu tür dışkılara sahipseniz ve değerlendirmek istiyorsanız yiyeceğiniz besinlerle etkileşime girmeyecek ayrıca bir kompost içerisinde elbette kullanabilirsiniz.

Suni Gübre

Toprağı en iyi besleyen şey, doğayla uyum içerisinde, inorganik katkılar, ajanlar içermeyen, hızlıca çözünen organik gübrelerdir. Yapay gübreler, içeriğindeki bir çok inorganik elementi bu dönüşüme dahil etmektedirler. Suni gübrelerdeki ağır metaller, ajanlar vb. katkılar kaçınılmaz bir şekilde toprak altı su tabakasına eriyerek inecektir. Bu esnada diğer bileşiklerde toprağın kimyasal dengesini bozabilir, tuzluluğunu, buharlaşmayı sürecini olumsuz etkileyebilir. Ayrıca, bu toprakla ve kompost suyuyla beslenecek bitkiler de taşıyıcı haline geleceklerdir. Bu nedenle, doğanın dengesini ve sağlığımızı bozmamak için doğal besleyicilerle kompost yığınını beslemek her zaman önceliğimiz olmalıdır.

Cam, Plastik ve Kumaş

Cam ve plastiğin çözünümü oldukça zaman almaktadır. Hatta, çoğu plastik türü ortam şartlarına bağlı olarak zararlı maddelerin yayılmasına neden olabilmektedirler. BPA’nın ne kadar yaygın olduğunu ve endüstride sıklıkla kullanıldığını biliyoruz. BPA dışında bilmediğimiz, farkındalığı oluşmamış daha nice katkıların da söz konusu olması plastiği kompostlardan uzak tutmak için, malzeme kullanımlarında bile sınırlı tutmak oldukça geçerli bir neden haline geliyor.

Özellikle ev tipi kompostlarda, dönüşümü çok uzun zaman alan (bitki liflerinden hazırlananlar istisna olabilir) kumaşları kullanmak kompostunuzun hacmini artıracağı, sonraki organik besinlerin çözünüm süreçlerini olumsuz bir şekilde etkileyeceği için tavsiye edilmemektedir. Diğer yandan, pamuk, keten gibi malzemeler dışında, günümüzde polyester ve benzeri malzeme katkıları da sıklıkla kullanıldığından, bu tür malzemelerin de kompost içeriğine dahil edilmemesi gerekmektedir.

Teneke ve Metal

Bu tür malzemeler de yine cam ve plastik gibi çok uzun süre içerisinde dönüşüm işlemi içerisinde girmektedirler. Hızlı bir dönüşüm için bu tür malzemeleri kompostumuza dahil etmememiz bu açıdan daha işlevsel olacaktır.

Kömür Külü

Kömürün yanma işlemi ile birlikte oluşturduğu kül aşırı derecede sülfüriktir. Elbette, bitkilerin de dahil olduğu bütün canlı formlar sağlıklı hücreler ve protein yapımı için biraz sülfüre ihtiyaç duymaktadır. Ancak, topraktaki aşırı miktardaki sülfür toprakta tuz oluşumlarına sebep olacaktır ve bu nedenle sülfür oranı yüksek komposta maruz kaldıklarında bitkiler zarar göreceklerdir.

İşlenmiş Odun Talaşı

Topraktaki potasyum seviyesini yükseltmek için sıklıkla kompostlarda işlenmemiş doğal ahşap, talaş kullanılabilmektedir. Ancak, ahşap boyanmış, vernikli veya işlenmişse, talaşlar organik olmayan içerikler barındırıyorsa kompost yığınına eklemekten kaçınmamız gerekecektir. Bu inorganik bileşikler kompost sürecinde parçalanamayacaklar ve mikro-organizmalar için gerekli ortamı olumsuz etkileyeceklerdir. Ek olarak, kestane ağacı yaprakları, fındık, ceviz gibi yemişlerin kabukları gibi sağlam lifleri olan katkılar da bir kaç aylık sürelerde dönüşeceklerdir ve bu tür içerikler kompost işleminizin yavaş tamamlanmasına neden olacaktır.

Büyük Dallar

Bahçelerden elde edeceğimiz organik atıklar, en değerli ve öncelikli kompost materyallerinden biridir. Ancak, büyüklükleri ve temizlikleri için ayrıca titizlikle yaklaşmamız gerekmektedir. Be nedenle bahçe atıklarını çürüme işlemini yavaşlatmamaları için ufak parçalar haline getirmeli, herhangi bir zararlı içermediğinden emin olmalı ve bu şekilde kompostlaştırma içerisine dahil etmeliyiz.

Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yukarıdaki maddeleri işlem olarak toparlayacak olursak, sağlıklı ve işlevsel bir kompost elde etmek istiyorsak bir takım kurallara dikkat etmemiz gerektiğini unutmamalıyız.

Ne Kadar Küçük, O Kadar İyi

Komposta dahil edeceğimiz malzemeler ne kadar küçük olurlarsa o kadar hızlı dönüşeceklerdir. Bu nedenle, katacağımız malzemeleri ince dilimler, küpler haline getirmeli, mümkünse ufalamalı ve hatta ince ince parçalama işleminden geçirmeliyiz.

Sulu Eklemeler Yapmamaya Çalışın

Artıkları mümkün olduğu kadar suları süzülmüş bir şekilde dahil etmeliyiz. Aksi durumda, kompost altında biriken sıvı kompost seviyesine ulaşabilir ve kompostun ısı değişimi bulunduğu ortamın şartlarına bağlı olarak olumsuz etkilenebilir. Islak bir kompost ortamı oluştuysa, talaş ve kağıt gibi malzemelerle destekleme yapılabilir. Ancak, kuru dalları, kartonları ve odunsu parçaları da 1 saat kadar suda bekletip nemlendirerek ve sularını süzerek komposta katmanız uygun olacaktır. Yaş maddelerin kuru maddelerden çok olmamasına, mümkünse kuru ağaç yapraklarının fazla olmasına önem gösterin.

Takviye Yapmaktan Çekinmeyin

Eğer kompostun kokusunda değişim ortaya çıkmışsa, dahil edilen malzemeler dönüşüm sürecini zorlaştıracak yoğunluğa ulaştıysa kompostunuza EM sıvısı (ya da hazırladığınız sıvı) dahil ederek ortamı kuvvetlendirebilirsiniz. Ayrıca, katkı olarak yoğurt suyu mayalı ekmek atıklarını da komposta karıştırabilirsiniz.

Mümkün Olduğu Kadar Az Kapağı Açın

Faydalı ve mikro-organizmalar için elverişli bir ortamın oluşabilmesi için kompostunuzun mümkün olduğu kadar az açılması ve gün ışığına maruz kalması gerekmektedir.

Kompost Birleştirmek

Birden fazla kompostun birleştirilmesinde, diğer kompostun içeriğinden emin olmanızda, inorganik katkılara maruz kalıp kalmadığını öğrenmenizde fayda olacaktır. Bu gibi durumlarda yine ayrıca EM sıvısı (ya da kendi hazırladığınız sıvı) dahil ederek ve kompostları özenli bir şekilde kararak birleştirme işlemini gerçekleştirebilirsiniz. Bu arada, kişisel görüşüm en etkili kompost işleminin solucanlarla gerçekleştirildiğini yönünde. Bu nedenle, eğer bu tür bir kompost hazırlama imkanınız varsa veya kompostunuzu bu tür bir komposta dahil etme olanağınız, kesinlikle değerlendirmelisiniz.

Asit Oranını Dengelemek

Yumurta (kalsiyum) ve muz (postasyum) kabuklarını iyice ufalayarak karışıma katabilir ve ortamın pH değerini artırabilirsiniz. Ancak, her şeyin fazlasının zarar olduğunu unutmamalısınız.

Kompost İçeriği ve Denge

Yukarıda uygun olan ve olmayan içerikleri anlattım. Ancak, amacını bilmediğimizde bir şeyler hep eksik kalacaktır. Tüm bu süreci netleştirmek adına, dikkat etmemiz gereken 3 temel grubu sürekli sözden geçirmemiz daha doğru olacaktır.

Hangi Maddeler Ne İçindir?

Yaş (Yeşil) Maddeler

Özellikle azot, sonrasında potasyum, fosfor ve çeşitli mineraller için gereklidir.

• Yol kenarlarından, parklardan toplayacağınız çimenler ve otlar gibi yeşil taze yapraklar.
• Çay ve kahve posası
• Asitliğe dikkat ettiğimiz sürece, her türlü sebze artıkları, kabukları

Kuru (Kahverengi) Maddeler

Toprak özelliğinin sağlıklı bir şekilde oluşabilmesi, kompost içeriğinin oturabilmesi ve kompostu toprağa kattığımızda toprağın kolay nefes alabilmesini sağlayacak lifler ve karbon için gereklidirler.

• Kuru ağaç ve bitki yaprakları, kuru dallar.
• Katkısız kartonlar, kağıtlar, mukavvalar.
• Çok ince ve neredeyse toz haline getirilmiş ceviz, fındık, fıstık vb. yemişlerin kabukları

Diğer Maddeler

Yumurta kabuklarının asitliği dengeleyici özelliği olduğunu belirtmiştim. Ek olarak, toprağa kalsiyum kazandırmak için de bu kabukları kullanmamız uygun olacaktır.

Bolca emek isteyen, ne kadar farklı içerik dahil edilirse o kadar zenginleşen bir yaşam ortamı olarak ele aldığımız kompost hem kendisi hem de ortaya çıkan suyu dolayısıyla oldukça kıymetli bir yapı sağlamakta. Süreç ilerledikçe daha çok içerik dahil etmek isteyeceğiniz, faydasını gördükçe daha gelişmiş ve güçlü kompost alanları oluşturmaya başlayacağınız bu süreçte ihtiyacınız olan biraz sabır. Sabrınızın karşılığı olan bolca berekette vakit kaybetmeden ortaya çıkacaktır.