Bir süredir Compostist adındaki projem için çalışmalar yapıyordum. Bu süreç içerisinde sohbetlerde gördümki özellikle kompost ile ilgili farkındalık oldukça düşük. Aslında bahçeye gerek kalmadan evinizde, balkonunuzda bile şahane sonuçlar elde edebileceğiniz, organik artıkları değerlendirebileceğiniz, balkon bahçeleri, süs bitkileri için çok yararlı besin sıvısı üretebileceğiniz, bitkiler için zengin bir toprak sağlayabileceğiniz bu yöntemi uygulamak oldukça da kolay.

Öncelikle kompost nedir açıklayayım.

Kompost Nedir? Neden Bu Kadar Değerlidir?

Siyah Altın olarak da ifade edilen kompost, bitkisel ve hayvansal atıkların nemli-oksijenli ortamda bozunarak organik gübreye dönüşmesi olarak ifade edilebilir. Kompost yapmak, özellikle çöp sorunu için dönüştürülebilir bir çözüm olmasının yanı sıra, süreç içerisinde ve sonunda ortaya çıkan sıvı ve gübre sayesinde en verimsiz toprağı bile canlandırmak mümkün olabiliyor. Şehirde yaşayan bir kişinin günde yaklaşık 1.5 kg çöp ortaya çıkardığını ve bunun büyük bir oranının organik artıklardan oluştuğunu düşünürsek, elimizdeki madenin potansiyelini siz düşünün. Ortaya çıkan bu atıkların çok küçük bir kısmının bile değerlendirilmesi çevrenin korunması ve küresel iklim değişikliği üzerinde oldukça olumlu bir etki oluşturabilmekte.

İstanbul’daki kentsel katı atıklarda organik madde oranı yüzde 54,09 düzeyinde. Bunu yüzde 15,57 ile kağıt/karton grubu takip ediyor.

Bu arada açıklık getirmek adına belirtmekte fayda var; kompost, gübre değildir. Temel işlev olarak gübre, toprağa bitkilerin gelişimide gerekli olan besin maddelerini kazandırır, ancak kompost, toprağın yapısal düzenini sağlar. Ancak, kompost içerisine belli oranlarda Azot, Fosfor, Potasyum (N, P, K) ilavesiyle oldukça kaliteli gübre elde edilmesi mümkün olabilmektedir ve elde edilen bu gübrenin tarım alanlarına yararı tüm yapay gübrelerden çok daha fazladır.

Kompostun Faydaları Nelerdir?

Organik atıklar tekrar dönüşüme dahil edilerek değerlendirilmiş olur.
Çöpe atılan ve değerlendirilmeten bitki ve hayvan kaynaklı atıklar birikerek veya yakılarak kirlilik yaratmaktadırlar. Ancak, doğal süreçler sayesinde oldukça faydalı ve değerli bir kaynağa dönüşümü oldukça basittir. Sorunun kendisi aslında çok değerli bir çözümün de parçası haline getirilebilir.

Toprağın pH dengesini düzenler.
Toprağın pH seviyesi fazla yüksek veya düşük olduğunda bitkilerin besinleri kullanması zorlaşabilir. Bol miktarda kompost eklenen toprakta bitkilerin ihtiyaç duydukları pH seviyesi daha geniş bir aralığa yayılacağı için beslenme için daha esnek koşullar ortaya çıkmış olacaktır.

Toprak yapısını iyileştirir ve zenginleştirir.
Agregat sağlar. Özellikle çok killi, kumlu topraklardaki organik madde miktarını artırmaktadır ve böylelikle toprağın nefes almasını sağlar.

Toprağın havalanmasını sağlar.
Toprak yüzeyinde havadar bir katman oluşmasını sağlayarak çeşitli toprak canlılarının hareket etmesini kolaylaştırır.Böylelikle toprak rahatça nefes alır ve yetiştirdiğiniz bitkilerin köklerinin potasyum alımı kolaylaşır.

Agregat, topraktaki kil, mil, kum fraksiyonlarının organik materyal ile canlı salgıları sayesinde oluşturdukları en küçük doğal toprak parçasına verilen isimdir. Toprak fraksyonlarının bir araya gelerek agregatı oluşturmasına ise agregatlaşma denilir.

Kaynak: Wikipedia, Agregat

Topraktaki toksinleri nötralize eder.
Kompost bitkilerin kökleriyle alamayacağı bir forma dönüşen ve sabitlenen toksik maddeler ve ağır metallerce ciddi oranda kirlenmiş toprağın rehabilitasyonunu gerçekleştirebilmektedir.

Yağışın az olduğu ya da hiç olmadığı dönemlerde topraktaki nemi korur ve buharlaşmayı azaltır.
Kompost, topraktaki fazla suyu emer ve yağmurun neden olduğu erozyonu engeller. 100 kg humus, yaklaşık 195 kg suyu muhafaza edebilmektedir.

Bitkilerin besin edinimi kolaylaşır.
Tuz formundaki sentetik gübreler suyla karıştığında bitkilerin doğrudan alabileceği bir forma dönüşür ve bitkilerin emilimi için bir zorlama durumu ortaya çıkar. Bitkiler tarafından emilimi gerçekleşemeyen fazlalık ise toprağın altına sızarak yer altı sularının kirlenmesine yol neden olmaktadır. Bu durumuna çare olarak kompost, bitkilerin istediği zamanda ve formda alabilecekleri besin maddelerini içerdiği için sadece besin kaynağı değil, aynı zamanda besin deposu özelliği de taşımaktadır.

Büyümeyi hızlandırır ve bitkileri güçlendirir.
Çok düşük yoğunlukta bile olsa topraktaki humus sayesinde bitki gelişimi hızlanmaktadır.

Hümik asitler veya humus, kısmen veya tamamı ile çürümüş bitki veya hayvan artıklarının oluşturduğu siyah veya koyu kahverenkli maddelerdir.

Kaynak: Wikipedia, Hümik Asit

Kompost Çeşitleri Nelerdir?

Kompost farklı tekniklerde ve değişik araçlar kullanılarak elde edilebilmektedir. Tıpkı doğal ortamdakine benzer şekilde organik artıklar koku yapan anaerobik bozunmaya izin vermeyecek şekilde oksijenli bozunmaya uğratılarak hızlı ve temiz bir gübre elde edilmiş olur. Bu sürecin oluşturulmasında farklı teknikler ve gereksinimler söz konusu olabilmektedir. Örneğin süreç yer solucanlarının yanı sıra bakteri kültürlerinin kullanımı ile de gerçekleştirilebilmektedir. Özellikle bakteri kültürü, uygun nem ve ısı koşulları sağlanması durumunda diğer tekniklere göre çok daha hızlı bir etki sağlayabilmektedir.

Madem organik atıklar kentte üretilen evsel atığın yaklaşık %50’sinden fazlasını oluşturuyor, o halde azot bakımından zengin bu malzemeyi kıymetli bir girdi olarak değerlendirmek için kolları sıvayalım. Aşağıda çeşitli yöntemleri olan kompostun tercihinize göre seçebileceğiniz “Vermikompost“, “Berkeley Metodu” ve “Soğuk Kompost” çeşitlerine değineceğim.

Vermikompost (Solucan Kompostu)

Toprağın yüzeyine yakın ilk 30 cm’lik katmanında yaşayan solucanlar ılıman iklimdeki en güçlü dönüştürücülerin başında yer almaktadır. Ağaçlardan düşen yaprak ve meyveler başta olmak üzere çürüyen bitki kalıntılarını sindirip faydalı bakterilerle birlikte aşılanmış bir toprak haline getirmekte ve hareketleri ile toprağın havalanmasını sağlamaktadırlar. Özetle, toprağınızda ne kadar çok solcan varsa toprağınız o kadar sağlıklıdır diyebiliriz. Ancak, evde kompost yapmak için bahçelerde bulabileceğimiz solucanların biraz daha uzmanlaşmış akrabalarına yani Kırmızı Kaliforniya Solucanı olarak da anılan Eisenia Foetida‘lara ihtiyacımız olduğunu da eklemeliyim.

Evinizde solucan kompostu hazırlayabilmek için ihtiyacınız olan şeyler; iki adet orta boy kova, sineklik ve bir avuç kompost solucanıdır.

İlk olarak, iç içe yerleştireceğiniz kovalardan üstekinin alt yüzeyi ve üst kenarlarına 3-4 mm’lik hava ve sıvı delikleri açmanız gerekmekte. Üstteki deliklerden sinek girmemesi için iç taraftan sineklik ile delikleri örtüp, delikli olan bu üst kovanın içine bir miktar hazır kompost veya toprak yerleştirmelisiniz. Sonrasında toprak üzerine solucanlarınızı bırakıp ve az miktar sebze atığını da eklediğinizde artık solucanların çalışması için en temel şartları sağlanmış olacaksınız. İlerleyen zaman içerisinde aşağıda yer alan listede de yer alan organik atıkları da dahil ederek kompostunuzu zenginleştirebilirsiniz. Önemli olan süreç boyunca kovanın kapağını mümkün olduğu kadar kapalı tutmaktır. Kova içerisindeki hava ne çok ısınmalı ne de yerleştirdiğiniz malzeme çok ıslak olmalı. Ara ara kontrol etmek için bir kaç günde bir çok kısa aralıklarla kova içeriğini kontrol etmenizde fayda olacaktır. Kova içerisinde oluşan kompostun özellikle nemli bir sünger ıslaklığında olmasına dikkat etmelisiniz. Kovaların koyu renk olmasına dikkat etmelisiniz ya da kovayı mümkün olduğu kadar güneş ışığı görmeyen, aynı zamanda çok da karanlık olmayan bir yerde muhafaza etmelisiniz. Solucanlar ışıktan hoşlanmadığını bilmenizde fayda olacaktır. Zamanla üst kovadaki deliklerden aşağı damlayacak ve alt kovanın zemininde birikecek sıvıyı almalısınız. Bu sıvının ayrı bir değeri bulunmaktadır. “Sıvı Altın” da denen bu sıvıyı sulandırarak bitkilerinize verebilir, yaprak yüzeylerine püskürtebilir ya da lavabolarınızın giderlerine dökerek temizlik sağlayabilirsiniz.

Eisenia Foetida (Kırmızı Kaliforniya Solucanı)

Solucan Kompost üretiminde kullanmak üzere Kaliforniya’da kültüre alınmış ve kültür solucanı olarak yetiştirilmiş bir solucan türüdür. Diğer toprak solucanlarına göre daha doğurgan, narin, küçük, zayıf ve koyu kırmızı renktedirler. Fiziksel özelliklerinin etkisi ile oldukça yüksek hareket kabiliyetine sahiptirler. Böylelikle kısa zamanda daha çok galeri açabilir ve kompost içerisinde açtıkları bu galerilerle gübrenin her tarafının havalanmasını sağlayabilirler. Solom adında, kendilerini patojenlere karşı koruyan bir sıvı salgırlarlar. Ayrıca bu sıvıyı sindirim sistemlerinde de salgılayarak yedikleri besinleri bu sıvı sayesinde parçalar ve dışkıları ile birlikte toprağa katarlar.

Berkeley (Sıcak Kompost) Metodu

İklime bağlı olarak 18-21 gün gibi bir sürede oluşabilen hızlı kompost yöntemidir. Özellikle acil toprak iyileştirmenin gerekli olduğu durumlarda tercih edilen bu yöntemi uygulamak için 2 m² ve üzeri alan gerekmektedir. Uygulama doğru yapıldığında hiç hacim kaybına uğramayan ve hızlıca sonuca ulaşılabılen bu kompost tekniği için bir dirgen (Dirgen: Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı), uygun boyutta, kompostu yağmur ve rüzgârdan koruması için branda ve karbon/azot karışımı yeterli olmaktadır.

Karbon/azot oranı: 25-30 birim karbona 1 birim azot olmalıdır.

Uygulama aşamasında, 1 m²’lik alana kompost yığınının alttan hava alabilmesi için önce birkaç kürek dolusu karbon malzeme serilmelidir. Ardından, karbon/azot malzeme oranına dikkat edilerek üst üste katmanlar halinde karışımı sermelisiniz. Bu karışımın içeriğine toprağın ihtiyacına göre destekleyici kül, dolomit, kemik tozu da ekleyebilirsiniz. En az 1 m³ olana, hacmin dış yüzeyinin karbonla örtülü olmasına dikkat etmek şartı ile tüm azot/karbon karışımını yığarak kendi ısısını üreten ve içten içe yanan (55-65 C°) bir süreci başlatmış olacaksınız.

Gerekli süreç içerisinde yığının yukarısından ortasına doğru dirgenin tersiyle bir baca deliği açarak merkezin oksijen erişimi sağlamalı, kompostu koruyacak brandayı da yığın üzerine örterek kendi iç dinamiğinin oluşması için 4 gün boyunca hiçbir müdahalede bulunmadan beklemelisiniz.

Süreç içerisinde kompostun gerekli ısıya yükselmesiyle birlikte, yığını 5. gününde hemen harici 1 m²‘lik alana aktarıp dış ve içi homojen bir şekilde karışacak şekilde karmalı ve tekrar bir önceki alana yığarak 2-3 gün beklemelisiniz. Ardından bu süreç her iki günde bir tekrarlanarak sürece devam etmiş olacaksınız. 16-18. günlerde kompost yığınında bahçe böceklerinin ve solucanların dolaştığını görebilirsiniz. Sakın endişelenmeyin, eğer tatlı bir ıslak orman kokusu alıyorsanız kompostunuz artık hazır demektir.

Soğuk Kompost

İnce ağaç dalları, yapraklar, çim ve sebze atıklarını bahçenizin uygun bir köşesinde biriktirerek dönüşmesini sağlayabilirsiniz. Bu işlem esasında tam da doğanın 6-12 ayda yaptığı sürecin aynısıdır. Süreci daha etkili bir hale getirmek için kedi ve köpeklerin karıştırmaması için üzerini branda ile örtebilir, yığınınızı bir çukur içerisinde muhafaza edebilir ya da yarısı toprağa gömülü ve delikli bir bidonda tutabilirsiniz.

Komposta Neler Koymalıyız?

İyi bir kompost Karbon /Azot oranına bağlı olarak elde edilmektedir. Aşağıda azot ve karbon için kullanabileceğiniz artıklar ile ilgili listeleri iletiyorum.

Yeşil Malzemeler (azot içeriği fazla olanlar)

• Çim biçim artıkları,
• Taze sebze meyve kabukları ve artıkları,
• Yaş taze otlar,
• Çay ve kahve atıkları,
• Yapraklar,
• Taze çiftlik gübresi.

Kahverengi Malzemeler (Karbon sağlayanlar)

• Dal parçaları,
• Ağaç kabukları,
• Testere tozu, talaş,
• Çam ibreleri,
• Kuru yapraklar,
• Gazete kağıdı,
• Saman, sap.

Komposta Neler Konmamalı?

• Et ve et ürünleri,
• Süt ve süt ürünleri,
• Kedi ve köpek dışkısı,
• Yağlı yiyecek artıkları, yağ,
• İşlenmiş kuşe, naylonlu, aluminyumlu kağıtlar,
• Tıbbi atıklar, çocuk bezleri, hijyenik pedler,
• Matbaa kimyasallarından dolayı gazete ve dergi kağıtları,
• Hastalık, çürümüş ve zararlı içeren bitki artıkları,
• Üzerinde tohum olan yabancı otlar.

Komposta Dair Yaşayabileceğiniz Muhtemel Sorunlar ve Çözümleri

Kompost erime belirtisi göstermiyor.
Karbon ağırlıklı bir kompost olmuş olabilir. Bir miktar azot malzeme atıp biraz nemlendirebilir, kompostun ihtiyaç duyduğu oksijeni sağlayıp sağlamadığını kontrol edebilirsiniz.

Kompost kötü kokular yayıyor.
Azot oranı yüksek olabilir. Karışım nemli sünger ıslaklığına ulaşana kadar karbon malzeme ekleyerek bir süre gözlemlemelisiniz.

Kompost sineklenmiş.
Azot malzeme sinekleri çekecek kadar açıkta kalmıştır. Karbon malzeme karıştırıp örttükten sonra hava geçireecek ancak sineklerin geçmesini engelleyecek bir kapakla kapatmalısınız.

Kompostun hazır olduğunu nasıl anlayacağım?
Kompost içerisindeki malzemeler erimiş, tanınmaz duruma gelmişse ve karışımdan hoş, nemli bir orman kokusu geliyorsa artık kompostunuz hazır demektir.

Önerilen Diğer Yazılar

• TOPRAK ve EKOLOJİ: Toprağın Yapısı ve Bileşenler
• Türkiye Tohumcular Birliği @Kompost ve Kompostlaştırma Nedir?
• Kompost hazırlama (sıcak kompost)
• Kompost Üretim Teknikleri
• Vermikompost Nedir? Nasıl Üretilir? Kullanım Alanları Nerelerdir?
• Entemopatojenik Nematod ve Eisenia fetida Dostluğu
• Gübre için uygun solucan türleri