Bu hafta yayınladığım yazıların neredeyse hepsinde şehir sınırları içerisindeki yeşil alanlara yönelik endişelerimden dem vurdum. Konunun aslında ne kadar ciddi bir boyutta olduğunu, bir şekilde basına, sosyal medya kanallarına yansıyan konu başlıklarının içeriklerini deştikçe ne kadar vahim bir senaryoyla karşı karşıya olduğumuzu keşke daha net bir şekilde gösterebilmek mümkün olsa. En azından ve mümkünse yaşadığınız bölgeye en yakın oluşumlarla temas halinde olmanız bile etkili bir sonuç ortaya çıkmasına neden olabilir. 2016’nın Haziran ayında Atatürk Arboretumu‘na bir ziyaret gerçekleştirmiş ve alana dair bilgiler paylaşmıştım. Bu yazıda arboretum’a dair detaylı bilgiler verip Türkiye’deki arboretumları sıralamak ve botanik parklardan nasıl farklılaştığına değinmek istiyorum.
Arboretum Nedir?
Arboretum, bilimsel araştırmalar gerçekleştirebilmek ve gözlem yapmak amacıyla orijini ve yaşları belli, her biri belirli değişkenler göz önünde bulundurularak mümkün olan en doğru ve dikkatli şekilde bir araya getirilmiş ağaç ve diğer odunsu bitki taksonlarının önceden belirlenmiş uygun alanlarda yetiştirilip sergilendiği tabiat parçalarıdır. Bu alanların temel işlevi eğitim ve bilimsel çalışmalar gerçekleştirmektir.
Latince “ağaç” anlamına gelen arbor sözcüğüyle “belli bitkilerin yetiştirildiği alan” anlamındaki -etum son ekinin birleşmesinden oluşan arboretum günümüzde ağaçlar, ağaççık ve/ya çalı gibi diğer odunsu bitkilerin yetiştirilmesine adanmış botanik bahçesi olarak kullanılıyor. Belli bitki türleri üzerine ağırlık veren ve bu şekilde uzmanlaşan arboretumlar farklı isimler alabilmekteler. Örneğin, iğne yapraklı ağaçların yetiştirildiği arboretumlara pinetum, yalnızca kavak türlerinin yetiştirildiği arboretumlara da populetum adı verilmekte. Genel ya da belirli bir türe göre uzmanlaşmış olsun, birer canlı bitki müzeleri olan arboretumlar yüzlerce yıllık bir geçmişe sahipler. Oldukça çeşitlilik gösteren fonksiyonlara sahip arboretumlara dünyanın bir çok ülkesinde rastlamak mümkündür. Otsu ve odunsu bitkiler hakkında bilimsel içerikler üretmek, yetişme alanları hakkında bilgi vermek, çevre koruma bilinci oluşturmak ve yaygınlaştırmak amacıyla kurulan arboretumlar, aynı zamanda dünyanın dört bir tarafından elde edilen endemik bitkileri iklimin ve toprak özelliklerinin müsaade ettiği oranda bir araya toplayarak koruma altına almak, yabancı orijinli türlerin belirlenen ortam içerisindeki uygunluğunu gözlemlemek gibi görevleri de mevcuttur.
Takson Nedir?
Takson, canlıların sınıflandırılmasında, alemden alt türe kadar hiyerarşik bir şekilde düzenlenmiş tüm birimlerin ortak adıdır.
Arboretumların Amaçları Nelerdir?
- Mikroklimanın elverdiği ölçüde doğal ve egzotik türlerin yetiştirilmesini, tanıtımını sağlamak.
- Farklı ağaç ve odunsu bitkilerin gelişimini takip etmek ve bilimsel olarak geniş çapta adaptasyon uygulamaları gerçekleştirmek,
- Nesli tükenme tehlikesi altındaki bitkileri korumak,
- Toplumda, özellikle ilköğretim/lise öğrencilerine doğa sevgisi aşılamak ve doğa bilincinin gelişmesine katkıda bulunmak.
Botanik Park İle Arasındaki Farklar Nelerdir?
Genel olarak botanik bahçelerinin temel amacı, bitkilerin anayurtlarını, bilimsel ve halk arasındaki adlarını da belirterek zengin koleksiyonlar oluşturmaktır. Botanik Parklar/Bahçeler, doğa turizmi içerisinde doğal güzelliklere yönelik farkındalık çalışmalarının gerçekleştirildiği, bir çok bitki türüyle iç içe kısa doğa yürüyüşleri yapmanın da mümkün olduğu, her yaştan ve meslekten insanların bitki ve çevre konusunda bilgilendirildiği, bir çok farklı ülkeden getirilen bitkilerin çeşitliliklerinin araştırılması, nesli tehlike altında olan nadir türlerin korunması, süs bitkilerinin üretim ve islahı gibi çalışmalar yürütülen mesire ve dinlenme yeri olarak işlev görmektedir. Arboretum, kendi başına ayrı bir koleksiyon oluşturabileceği gibi, botanik bahçeleri içinde ayrı bir bölüm olarak da düzenlenebilir. Bu amaçla, bilimsel araştırma, geliştirme ve gözlem gerçekleştirilmesi amacıyla orijini ve yaşları belli olan, her biri belirli bir amaç için bir araya getirilmiş ve bu süreç içerisinde de sürekli gözlem altında tutulan, çoğunluğu ağaç ve diğer odunsu bitki taksonlarının uygun seçilmiş alanlarda yetiştirilip sergilendiği tabiat parçaları olarak ayrıca değerlendirilmelidir.
