Yalova’nın Termal ilçesi gezisinin unutulmazlarından biri sanırım kendimizi kaybedercesine yediğimiz koca yemişler olmalı. Çok sevdiğim bu meyve birkaç hafta önce aklıma gelmiş, “şu sıralar zamanıdır” demiş olmam da güzel bir denk gelişti. Peki, nedir bu koca yemiş meyvesi?

Yalova, Termal

Koca Yemiş (Arbutus unedo)

Halk arasında dağ çileği, çilek ağacı (strawberry tree) gibi isimlerle de anılan koca yemiş esasında bildiğimiz çilekten oldukça farklı özelliklere sahip. İsim olarak benzerlik taşıması dışında, koca yemiş (Arbutus unedo) her mevsim yeşil kalabilen ve boyu 5-9 metreye kadar ulaşabilen bir çalının meyveleridir.

Anavatanı olarak Türkiye, Yunanistan, Lübnan, İrlanda ve Güney Avrupa Bölgesi gösterilmektedir. Türkiye’de Marmara, Ege, Akdeniz ve Karadeniz bölgesinde, ormanlık ve çalılık alanlarda doğal olarak yetişmekte olan koca yemiş (Arbutus sp.) özellikle Akdeniz kuşağına has bir meyvedir. Akdeniz bölgesinin yanı sıra Kuzey Batı ve Orta Amerika’da yayılış gösteren pek çok türleri de bulunmaktadır. En önemli türleri Arbutus unedo L. ve Arbutus andrachne L.‘dir ve ülkemizin doğal florası içinde yer alırlar.

Gelişimi oldukça yavaş olan bitki en yüksek boyuna ortalama 25-30 yılda ulaşır. Fundagiller familyası içinde yer alan bitkinin meyvesi görünüşü itibari çilekten çok daha küçük ve oval bir yapıya sahip. Bu özellikleri bağlamında daha çok Çin koca yemişi (Myrica rubra) ile ortak özellikler gösterir. Dağlarda ve yüksek vadilerde doğal ortamlarda yetişen ve Eylül-Aralık arasında çiçek açan dağ çileği meyveleri ise Aralık gibi kendini göstermekte ve Ocak ayına kadar da yenebilir olarak dallarda sarı-turuncu-kırmızı renklerle kendilerini göstermekteler. 4-5 tohumlu etli bir meyvesi vardır. Meyveleri toplanmazsa uzun bir süre boyunca, bitki yeni meyveler verene kadar dalda kalabilirler.

Yalova, Termal

Meyveler olgunlaşma sürecinin başında yeşil renklidir ve olgunlaşma sürecince sarıdan kırmızıya doğru renklenirler ve 1–3 cm aralığında büyüklüklerde, yuvarlak ve pütürlüdürler. Yaprakları tüysüz, üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü daha açık yeşildir. Yaprak kenarları testere dişlidir ve uçları sivridir. Çiçekleri beyaz renkli, uç kısımları yeşilimsidir ve salkım halinde toplanmışlardır.

Meyveleri taze ve/ya kurutularak tüketilebilmektedir. Besleyiciliği ve antioksidan (anthocyanin’ler, galik asit ve taninler), vitamin C, vitamin E ve karoten içeriği ile öne çıkarlar. Şekerli tadı ve mis gibi bir kokusu ile pek çok tatlı tarifinde yer bulabilmekte, reçeli, kompostosu ve marmelatı yapılabilmekte, likör ve çeşitli içeceklerin yapımında ve parfümlerde kullanılabilmektedir. Meyvelerinin yanı sıra yaprakları da çay olarak değerlendirilebilmektedir. Koca yemiş, görüntüsü sebebiyle de dekoratif olarak park ve bahçelerde yetiştirilebilmektedir. Ayrıca yaprakları da kurutulup çay olarak tüketilebilmektedir.

Kaynakça ^nedir?

1. Ali İslam, Nuri Ferhat Pehlivan. “Marmara adasında yetişen kocayemişlerin (Arbutus unedo L.) pomolojik özellikleri”, Akademik Ziraat Dergisi 5(1):13-20 (2016). Son erişim: 18 Aralık 2018
2. Torres, J.A., Valle, F., Pinto, C., Garc´ıa-Fuentes, A., Salazar, C., Cano, E. 2002. Arbutus unedo L. communities in southern Iberian Peninsula mountains Plant Ecology 160: 207–223
3. Artvin’de doğal yetişen Arbutus andrachne L.’nin meyve ve çiçeklerinin toplam fenolik madde içeriği ve antioksidan aktivitesinin belirlenmesi. Son erişim: 18 Aralık 2018
4. Christman, S., 2011. Arbutus unedo. http://floridata.com/, Plants/Ericaceae/Arbutus %20unedo/634
5. Anşin, R., Özkan, C., 1993. Tohumlu Bitkiler. K.T.Ü. Orman Fak. Genel Yayın No:167, Fak. Yayın No:19, 512 s, Trabzon.
6. Karadeniz, T., Şişman, T., 2003. Giresun’da yetiştirilen bir kocayemiş (Arbutus unedo L.) tipinde biyolojik özellikler. Ulusal Kivi ve Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 47-49.
7. Koca yemiş, Wikipedia. Son erişim: 18 Aralık 2018